De Nationaal Rapporteur besteedt in de vandaag verschenen Dadermonitor aandacht aan schadevergoeding voor slachtoffers van arbeidsuitbuiting. Dit onderwerp is ook een van de speerpunten van FairWork. Slachtoffers kunnen gecompenseerd worden door herstelbetaling van achterstallig loon en immateriële schade.
In de praktijk hangt de haalbaarheid voor deze genoegdoening van diverse factoren af, zoals het succes van de strafzaak tegen de uitbuiter. In de opsporing gaat tot nu toe veel aandacht naar het bestraffen of beboeten van de daders. Maar naast het straffen van de dader en het voorkomen dat er meer slachtoffers vallen, is herstelbetaling van achterstallig loon en immateriële schade ook van groot belang. Slachtoffers vertellen vaak aan FairWork dat voor hen de kern van de uitbuiting is dat ze te weinig of geen loon hebben ontvangen voor de zware arbeid die ze verricht hebben. Ze kwamen immers naar Nederland om geld te verdienen door hier te werken.
Mogelijkheden
Gedupeerden hebben in Nederland verschillende opties voor compensatie:
- een civiele vordering (arbeidsrecht);
- zich voegen als benadeelde of Schadevergoedingsmaatregel (strafrecht);
- herstelbetaling na controle door een handhavende instanties (zoals Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (ISZW), Stichting Naleving CAO voor Uitzendkrachten (SNCU)).
Knelpunten in de praktijk
FairWork ziet in de praktijk dat compensatie voor cliënten vaak geen haalbare kaart is. Er zijn vele knelpunten voor slachtoffers:
- Een civiele procedure is vaak niet haalbaar. Er zijn vele financiële drempels: men moet een eigen bijdrage betalen, eventuele griffie- en/of proceskosten, tolkkosten, en deurwaarderskosten indien de tegenpartij niet betaalt. Ook zijn er praktische problemen, zoals het maken van een face-to-face afspraak met juridische vertegenwoordiging en het moeten verschijnen op zitting, terwijl je misschien niet meer woonachtig bent in Nederland. Verder moet het initiatief voor een civiele procedure bij de cliënt liggen, maar deze kampt vaak met een taalbelemmering, gebrek aan kennis en gebrek aan bewijs. Daarnaast houdt de lange duur van de procedure en de onzekerheid over de uitkomst cliënten tegen.
- Een andere optie voor compensatie is het voegen in een strafzaak. Dit gebeurt relatief vaker dan voorheen, maar deze mogelijkheid kent ook vele nadelen: het is een intensief traject met vaak vele verhoren voor het slachtoffer. Bovendien eindigen niet veel zaken van uitbuiting in een veroordeling onder het wetsartikel 273f en dan valt voegen als benadeelde in het strafproces af. Verder staan bij grote groepen slachtoffers deze niet allemaal op de tenlastelegging, met als gevolg dat niet alle benadeelden zich kunnen voegen.
- FairWork heeft geen zicht op het aantal herstelbetalingen na constatering van onderbetaling in het kader van het Wettelijke Minimumloon door inspectie SZW. Het is ons onbekend hoe vaak dit voorkomt en hoeveel geld er naar gedupeerden terugvloeit.
Aanbevelingen
FairWork heeft een lijst met verschillende kansen opgesteld voor verbetering van compensatie voor slachtoffers van arbeidsuitbuiting:
- strengere handhaving op herstelbetaling door Inspectie SZW (naar voorbeeld van België);
- in het verlengde daarvan: een compensatiefonds instellen (bestaande uit geïnd ‘boetegeld’) voor gedupeerden van uitbuiting;
- het eisen van schadevergoeding in strafzaken verplicht stellen voor het OM (naar voorbeeld van Spanje);
- meer strafrechtelijke vervolgingen wegens vergrijpen als oplichting; dan is er de optie voor gedupeerden om zich te voegen;
- de drempel van een civiele vordering verlagen door verlaging van de kosten daarvan.
Bewustwording
FairWork heeft in 2018 beleidsmakers bewust gemaakt van het probleem van het gebrek aan compensatie van slachtoffers. Met casussen uit de praktijk toonden we de verschillende barrières. Het thema compensatie staat inmiddels hoog op de agenda in het overheidsprogramma ‘Samen tegen Mensenhandel’.
Ook zijn er diverse gesprekken gevoerd met bijvoorbeeld de advocatuur, rechterlijke macht, het Openbaar Ministerie, onderzoekers, beleidsmakers, migranteninformatiepunten en vakbonden om inzicht te krijgen in de knelpunten bij het verkrijgen van compensatie. De kans op compensatie na uitbuiting is nu erg klein en we zoeken naar betere en andere manieren.
Lees ook: Aanbevelingen schadevergoeding slachtoffers arbeidsuitbuiting