FairWork heeft sinds 1 april 2020 rechtstreekse ondersteuning geboden aan ruim 100 ongedocumenteerden met corona-gerelateerde vragen. Verder hebben we contact met steunorganisaties over ongeveer 100 andere mensen zonder verblijfsvergunning, die problemen hebben vanwege de coronacrisis.
Dit is uiteraard het topje van de ijsberg. We merken dat we worden benaderd door mensen die voor de coronacrisis geen hulp vroegen. Ze komen nu wel bij ons omdat ze door de crisis het hoofd niet meer boven water houden.
We krijgen veel vragen van ongedocumenteerde domestic workers en van mensen die in de horeca werken. De laatste groep klopte voorheen nauwelijks aan bij FairWork. We hebben vragen geregistreerd van mensen zonder verblijfsvergunning die afkomstig waren uit bijvoorbeeld Brazilië, Nigeria, Egypte, Filipijnen, Indonesië en Oekraïne.
De drie meest gestelde vragen door ongedocumenteerden die wij nu horen in het werkveld zijn:
• Ik ben mijn werk en inkomen kwijt, wat kan ik doen? Ik heb geen geld voor huur en voedsel.
• Ik kan de huur niet meer betalen, ik ben bang om mijn informeel gehuurde woonruimte kwijt te raken, wat kan ik doen? Waar kan ik heen als ik het huis uitgezet wordt? (Er zij nog geen huisuitzettingen bij ons bekend.)
• Waar/ hoe kan ik nieuw werk vinden?
Omvang
Schattingen over het totale aantal ongedocumenteerden in Nederland lopen uiteen van 60.000 tot ruim 130.000 mensen.
FairWork weet dat mensen zonder verblijfsvergunning in Nederland normaal gesproken overleven door informeel werk. Vermoedelijk zit nu een groot gedeelte van hen zonder werk, we weten niet precies hoeveel het er zijn. Maar als het bijvoorbeeld om een kwart van de volwassenen zonder verblijfsvergunning zou gaan, zou het gezien bovenstaande cijfers al gaan om duizenden mensen die nu zonder inkomsten zitten.
Arbeidsrechten
In zijn algemeenheid geldt dat ongedocumenteerden wel degelijk arbeidsrechten hebben, maar zich daar vaak niet bewust van zijn. Bovendien zijn zij bang voor hun recht op te komen, omdat ze dan hun werk kunnen kwijtraken en ze bang zijn voor uitzetting. Velen hebben de ervaring dat ‘moeilijk doen’ verlies van werk betekent.
We geven informatie en helpen onze cliënten om een goed gesprek met de baas aan te gaan waarin ze met behoud van een goede relatie vragen om doorbetaling of goede afspraken over (veilig) werken. We hebben daarvoor onder andere voorbeeldbrieven opgesteld, waarmee het gesprek kan worden geopend. Deze verspreiden we ook via social media. We zien dat veel mensen ook met meer kennis nog steeds niet durven, maar zien ook goede voorbeelden waarin de werkgever na een gesprek akkoord gaat met doorbetaling of aangepaste werkzaamheden.
Arbeidsuitbuiting
Als je goed doorvraagt, blijkt dat mensen die contact opnemen soms al jaren werken op het randje van uitbuiting. We horen bijvoorbeeld van mensen dat zij al voor de coronacrisis ver onder het minimumloon betaald werden door hun werkgever. Ook zijn er verhalen van mensen die veel te lange dagen werkten en van mensen die slechte ervaringen hebben in gesprekken met hun werkgever: wanneer ze opkwamen voor hun loon of werkomstandigheden, werd gedreigd met ontslag of aangifte van illegaliteit.
Meer in zijn algemeenheid komt bloot te liggen dat ongedocumenteerden vaak in een zeer slechte en afhankelijke positie werken en daar moeizaam verandering in aan kunnen brengen. Omdat we nu veel meer contacten met ongedocumenteerde hulpvragers hebben, worden dus ook meer misstanden zichtbaar.
Wij zien nu (nog) geen vormen van uitbuiting die eerder niet bestonden. Wel zijn we bang dat kwetsbare mensen nu nog meer in een afhankelijkheidspositie terecht komen of bijvoorbeeld dakloos worden, en dan bij gebrek aan ‘gewoon’ werk bijvoorbeeld kwetsbaarder worden voor criminele uitbuiting. Dat vinden we erg zorgelijk.
Melding doen bij de Inspectie SZW wil uit deze doelgroep niemand. Voor slachtoffers van mensenhandel is het mogelijk aangifte te doen en een enkeling durft dat aan. Maar de meeste mensen die wij spreken vallen eerder in de categorie ernstig benadeelden.
Dat mensen niet snel naar de autoriteiten stappen, gold ook al voor de coronacrisis. De drempel is altijd hoog, er is angst voor verlies van werk en uitzetting, de afhankelijkheid van de werkgever is te groot.
Noodfonds coronacrisis
Om de positie van ongedocumenteerden minder kwetsbaar te maken, moet er worden voorzien in hun basisbehoeften. Als ongedocumenteerden niet werken, hebben ze geen inkomsten. We pleiten daarom voor een noodfonds, zoals bijvoorbeeld in Californië is ingesteld. Daarmee zouden mensen zonder verblijfsvergunning voedsel en andere basisbenodigdheden kunnen kopen. We horen ook dat mensen zonder verblijfsvergunning dringend contant geld nodig hebben om de huur te kunnen betalen aan hun informele huisbaas en zo huisuitzetting te voorkomen.
Verder willen we vooral structureel de kwetsbaarheid verminderen: arbeidsrecht is er in Nederland voor iedereen, ook voor mensen die officieel niet mogen werken, en dat moet worden nageleefd.
Lees meer
Invloed van corona op migranten in Nederland
Voorbeeldbrieven voor werkgever
Brief arbeidsmigranten en COVID-19 (FNV, CNV, CoMensha en FairWork)