Ongeveer twee derde* van de Nederlandse bedrijven of organisaties zegt zich wel eens schuldig te maken aan arbeidsuitbuiting oftewel mensenhandel**, rekening houdend met het feit dat men medeverantwoordelijk is voor flexibele arbeidskrachten.
Eén op de twintig Nederlandse bedrijven en organisaties denkt dat arbeidsuitbuiting vaak binnen de eigen branche voorkomt. Dit blijkt uit een representatief onderzoek dat FairWork heeft laten uitvoeren door onderzoeksbureau Team Vier.
Top 5 sectoren
Misstanden komen naar eigen zeggen met name voor in de transport en logistiek, bouwnijverheid en ICT. Ook de industriebranche en de sector cultuur, sport, toerisme, recreatie en horeca scoren hoog.
Opvallend genoeg is men in de transport en logistiek ten onrechte veel optimistischer gestemd over de eigen branche dan respondenten in andere branches: men denkt dus dat misstanden in andere branches (nog) vaker voorkomen.
Voorbeelden
De respondenten is gevraagd voorbeelden te noemen van arbeidsuitbuiting / mensenhandel waarvan ze denken te weten dat dat bij andere bedrijven of organisaties in de eigen branche voorkomt:
- “Waar bijvoorbeeld buitenlandse goedkope krachten worden ingezet zoals in de bloembollenindustrie.” (Respondent werkzaam in sector Landbouw, bosbouw, visserij, bedrijf met 100-199 werknemers)
- “Onderbetaald, slechte huisvesting en te veel uren laten werken.” (Financiële instellingen, 40-99 werknemers)
- “Medewerkers tegen hun wil in onhaalbare targets opleggen, geen toiletbezoek toestaan en allerlei andere mensonterende dwang opleggen.” (Zakelijke dienstverlening, 20-39 werknemers)
- “In de nagelindustrie (…). Mensen werken er in zo’n kort mogelijke tijd klanten doorheen, waardoor gezondheid, hygiëne en kwaliteit in het beding komen en het personeel onderbetaald krijgt.” (Anders, <5 werknemers)
- “In de bouw, Polen die uren moeten werken voor zeer weinig geld.” (Bouwnijverheid, <5 werknemers)
Bewustwording
De bekendheid met arbeidsuitbuiting is in de bouwnijverheid zeer groot (99%). In deze branche komen deze misstanden naar eigen zeggen niet alleen vaak voor bij het eigen bedrijf of organisatie, men noemt de eigen branche ook vaak als ‘verdachte’ sector.
Men doet er in deze branche wel veel aan om dergelijke misstanden te voorkomen: men heeft in de bouw vaker dan gemiddeld gedragsregels en/of klachtenprocedures opgesteld voor uitzendkrachten, zou relatief vaak gebruik maken van een eerlijk uitzendbureau en men is bovengemiddeld vaak bekend met de checklist ‘Werken met uitzendbureaus’ van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Uitzendbureaus
Iets meer dan één op de vijf inleners voert geen controles uit bij het selecteren van een uitzendbureau of het werken met uitzendkrachten. Aanbod van het personeel, prijs en flexibiliteit zijn de belangrijkste criteria bij het selecteren van een uitzendbureau.
De helft van de bedrijven in Nederland zei in januari 2020 gebruik te maken van flexibel personeel. Hoe groter de organisatie, des te vaker maakte men gebruik van uitzendkrachten. Twee op de vijf inleners maakten permanent gebruik van flexibel personeel (43%). Een iets kleiner aandeel zet uitzendkrachten in voor seizoensgebonden werkzaamheden (37%).
Ongeveer zes op de zeven inleners huren voornamelijk personeel in uit Nederland. Circa één op de twintig huurt voornamelijk personeel uit het buitenland in.
Eerlijk uitzendbureau
Ruim twee op de vijf inleners zeggen ‘zeker wel’ gebruik te willen maken van een uitzendbureau als men zeker weet dat het bureau de uitzendkrachten eerlijk behandelt (45%). Nog eens 35% geeft aan er ‘waarschijnlijk wel’ gebruik van te zullen maken. Ongeveer één op de acht bedrijven zou er ‘zeker niet’ gebruik van maken (12%).
In twee sectoren waarin arbeidsuitbuiting of mensenhandel naar eigen zeggen het vaakst voorkomt, is de waarschijnlijkheid waarmee men gebruik zou maken van een uitzendbureau dat de uitzendkrachten eerlijk behandelt iets groter dan gemiddeld: bouwnijverheid (51% ‘zeker wel’) en ICT (49%). In de transport en logistiek is de waarschijnlijkheid echter het laagst van alle sectoren (8% ‘zeker wel’).
Van de inleners die een eerlijk uitzendbureau (licht) overwegen geeft één op de drie aan niet bereid te zijn extra te betalen per uitzendkracht (33%). Eén op de 25 inleners uit deze doelgroep is bereid hiervoor ten minste 51% extra te betalen (4%). Het gemiddelde dat men bereid is extra te betalen, is 14%.
Gedragsregels/klachtenprocedures
Iets meer dan één op de vijf inleners heeft gedragsregels en/of klachtenprocedures opgesteld voor uitzendkrachten, vooral in het Nederlands en maar zelden (ook) in andere talen. Het hebben van een vertrouwenspersoon is bovendien geen usance: bij circa één op de drie bedrijven is er één in dienst. Hij of zij is in de meeste gevallen ook beschikbaar voor niet-Nederlandse werknemers.
Over het onderzoek
Het onderzoek had als doel om een inschatting te maken van de omvang van arbeidsuitbuiting/mensenhandel in Nederland. Daarnaast had het als doel om de houding van werkgevers tegenover arbeidsuitbuiting te onderzoeken.
De steekproef bestond uit 504 personen die verantwoordelijk zijn voor HR-beleid en/of het aannemen van personeel. Om betrouwbare uitspraken te doen, is gebruik gemaakt van een disproportioneel gestratificeerde steekproef. Het veldwerk vond plaats van 10 januari 2020 tot en met 17 januari 2020.
*) Bij de vraag over de omvang van arbeidsuitbuiting/mensenhandel is gebruik gemaakt van de randomized response methode. Bij deze vraag werd door de deelnemers aan de enquête eerst digitaal een muntstuk opgegooid. Degenen die KOP te zien kregen (de helft van de respondenten), moesten de vraag verplicht met JA beantwoorden (ook al is het voor hen NEE). Degenen die MUNT kregen te zien (de andere helft van de respondenten), moesten eerlijk antwoorden. Uit de gegevens van een dergelijke test kan toch de waarheid worden achterhaald, omdat iedereen de vraag heel veilig eerlijk kan beantwoorden, want als men JA heeft ingevuld weet niemand of dat was omdat men KOP te zien kreeg of omdat men de waarheid heeft gesproken.
Bij de analyse van de onderzoeksresultaten is de helft van de JA-zeggers verwijderd.
**) Terminologie: Onder arbeidsuitbuiting / mensenhandel wordt in het onderzoek verstaan: dwang, onderbetaling, misleiding en andere mensonterende omstandigheden op de werkvloer. Dit geldt voor zowel het eigen personeel als voor de flexibele arbeidskrachten (zoals uitzendkrachten) die in dienst zijn. Bijna de helft van de Nederlandse bedrijven en organisaties geeft aan arbeidsuitbuiting de best passende omschrijving daarvoor te vinden (46%). Een iets kleinere groep opteert voor de term ‘moderne slavernij’ (39%) en 4% geeft de voorkeur aan mensenhandel. Circa één op de tien weet niet welke term het beste past.