Ongedocumenteerde arbeidsmigranten zijn sterk benadeeld door de coronacrisis en hun positie is nog kwetsbaarder geworden. Dit vergroot het risico op uitbuiting. De landelijke overheid heeft de verplichting om de mensenrechten van deze groep te garanderen, maar Nederland ziet dat niet als prioriteit.
Ongedocumenteerde arbeidsmigranten in Nederland horen net als in de rest van Europa bij de mensen die het meest worden blootgesteld aan de risico’s van corona. Tegelijkertijd worden zij het minst beschermd. Aan het begin van de crisis onderschreef FairWork al een statement van Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants (PICUM), waarin werd opgeroepen tot spoedige beschermingsmaatregelen. FairWork zag de problemen het afgelopen half jaar de praktijk; ruim 300 ongedocumenteerde arbeidsmigranten benaderden ons voor ondersteuning en advies.
Geen voorzieningen
De coronapandemie discrimineert niet, maar de mate waarin deze de levens van mensen beïnvloedt verschilt wel. Dit geldt voor de impact op de gezondheid – arbeidsmigranten zijn door hun specifieke woon- en werkomstandigheden vaak extra kwetsbaar – maar ook voor de impact op de economische positie van mensen.
De coronamaatregelen en het pauzeren van veel economische activiteiten hebben in de afgelopen maanden de economische positie van veel ongedocumenteerde arbeidsmigranten enorm verslechterd. Deze groep is werkzaam in de laagbetaalde precaire sectoren van de informele arbeidsmarkt en geen werk betekent voor hen meestal geen inkomen. Zij maken geen aanspraak op de meeste sociale voorzieningen, ondanks hun significante bijdrage aan de Nederlandse economie.
Naast het bieden van directe ondersteuning in de vorm van informatie, advies, bemiddeling en een noodfonds*, wil FairWork de verantwoordelijkheid voor deze groep bij de Nederlandse overheid leggen. Voorzien in basisbehoeftes is hard nodig om te zorgen dat zij niet nóg kwetsbaarder worden voor uitbuiting, maar ook om hun basisrechten te waarborgen. Toch ziet de landelijke overheid het garanderen van de rechten van ongedocumenteerde arbeidsmigranten niet als prioriteit.
Oproep Verenigde Naties
Internationaal is een duidelijk signaal uitgezonden wat betreft de bescherming van deze groep. De Verenigde Naties (VN) publiceerde een gidsdocument over corona en de mensenrechten van migranten. Hierin stelt de VN dat ‘sociale bescherming beschikbaar en toegankelijk moet zijn voor migrantarbeiders en hun families, ongeacht hun migratiestatus, aangezien zij vaker in precaire omstandigheden werken en disproportioneel geraakt worden door werkeloosheid of minder werk als gevolg van de pandemie’.
Het VN Comité inzake Migrantarbeiders en de Speciaal Rapporteur inzake de Mensenrechten van Migranten publiceerde vervolgens de Joint Guidance Note on the Impact of Human Rights of Migrants. Hierin vraagt het comité aandacht voor de kwetsbare positie van vooral ongedocumenteerde migranten die extra hard door de crisis worden getroffen en veelal uitgesloten zijn van overheidssteun. In het licht van diverse mensenrechtenverdragen roepen zij daarom met klem op om de mensenrechten van migranten en hun families te beschermen, ongeacht hun migratie status.
Financiële compensatie
In meerdere landen zijn initiatieven opgezet die deze urgente oproepen beantwoordden. Deze hadden tot doel om positie van ongedocumenteerde arbeidsmigranten te versterken, naast soms het verzekeren van vitale economische sectoren. Zo zette Californië als eerste een noodfonds op voor ongedocumenteerde arbeidsmigranten en hun families. In Ierland kwamen ongedocumenteerden die hun werk door de coronacrisis verloren in aanmerking voor een Pandemic Unemployment Payment. Ook in delen van Spanje en Zwitserland was financiële compensatie beschikbaar voor ongedocumenteerde werknemers die hun inkomen verloren.
Verblijfsrecht
Andere landen ondersteunden deze kwetsbare groep door (tijdelijk) verblijfsrecht toe te kennen. Portugal verleende tijdelijke verblijfsvergunningen aan werkers die een aanvraag voor verblijfrecht hadden lopen zodat zij toegang hadden tot gezondheidszorg, sociale voorzieningen, werkloosheidsuitkering en de arbeidsmarkt. Ook Italië startte een grootschalig legaliseringsprogramma voor ongedocumenteerde arbeidsmigranten werkzaam in de landbouw, zorg en huishoudelijk werk. In diverse andere landen werden tijdens de pandemie lopende verblijfsvergunningen verlengd.
Mensenrechten
In Nederland zetten verschillende gemeentes positieve voorzieningen op voor hun ongedocumenteerde inwoners, maar de nationale overheid bleef achter op dit gebied.
Nederland is partij in de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. Hierin staat (Art. 25) dat ieder mens het recht heeft op onder andere huisvesting, eten, kleding en gezondheid, ongeacht zijn/haar status. Uit deze Universele Verklaring komen andere belangrijke mensenrechtenconventies voort.
Deze internationale mensenrechtenverdragen zijn niet bindend. Maar als Nederland zich wil profileren als een land dat de mensenrechten respecteert, zou het juist nu meer aandacht moeten schenken aan de mensenrechten van ongedocumenteerde arbeidsmigranten. Deze mensen zijn tijdens deze coronacrisis nog kwetsbaarder voor uitbuiting. De Nederlandse overheid moet dringend in actie komen, om te voorkomen dat door de pandemie uitbuiting van ongedocumenteerden in de hand gewerkt wordt.
*het noodfonds van FairWork is mogelijk gemaakt met steun van onder andere Oranje Fonds, Kansfonds, Haella Stichting en Huizen van Licht
Lees meer: Impact van corona op ongedocumenteerden in Nederland