FairWork ziet momenteel grote problemen rondom arbeidsmigratie. Er is een toenemende vraag naar (essentiële) arbeidskrachten in Europa. Door vergrijzing krimpt de beroepsbevolking, en nu al kunnen veel vacatures niet worden ingevuld met sollicitanten uit de Europese Unie (EU). De coronapandemie heeft duidelijker gemaakt hoezeer Europa afhankelijk is van essentiële werknemers. Op dit moment zijn vraag en aanbod van werk in Europa niet voldoende op elkaar afgestemd.
Daarnaast is de praktijk van arbeidsmigratie (zoals het werven en administreren van internationale werknemers) grotendeels geprivatiseerd en particuliere arbeidsbemiddelingsbureaus spelen een steeds belangrijkere rol. Zorgwekkend is vooral de groeiende invloed van informele en/of gewetenloze bemiddelaars, op complexe processen, arbeidsrechtenschendingen, en uitbuiting, met name van laaggeschoolde werknemers.
Risico’s voor internationale werknemers
Werknemers uit de EU kunnen zonder vergunning in Nederland werken, maar de manier waarop dit is georganiseerd, veelal via uitzendbureaus en detacheringsconstructies, zorgt vaak voor afhankelijkheid, slechte werkomstandigheden en zelfs uitbuiting.
Voor werknemers van buiten de EU zijn werkvergunningen zeer beperkt beschikbaar, zeker in de essentiële sectoren. Het gebrek aan legale arbeidsmigratieroutes, ondanks de grote vraag naar arbeidskrachten, leidt tot irregulier en informeel werk. In de praktijk komt deze groep nu ofwel via andere EU-landen (als gedetacheerden) naar Nederland, ze maken gebruiken van speciale regelingen, of ze werken ongedocumenteerd in Nederland. In al deze gevallen is er sprake van sterke afhankelijkheid van een enkele werkgever voor het verblijf en inkomen, en daarmee een groot risico op slechte omstandigheden en uitbuiting.
Wij pleiten voor een arbeidsmigratiebeleid…
- Waarbij de overheid een actieve rol pakt en toezicht houdt op de speelruimte van de markt. Hierbij gebruikt men een realistisch beeld van vraag een aanbod van werk in Europa, en mogelijkheden voor internationale werknemers van zowel binnen en buiten de EU. Dit stelt zowel Nederland als de landen van herkomst in staat tot duurzame planning van de beroepsbevolking.
- Met heldere afspraken over arbeidsmigratie via werkvergunningen voor alle nationaliteiten, in plaats van bilaterale afspraken met specifieke landen en speciale regelingen voor sectoren op basis van werkgeverslobby, en met transparante procedures.
- Waarbij enkele essentiële kenmerken worden opgenomen om misstanden en uitbuiting onder internationale werknemers te voorkomen.
Essentiële beleidskenmerken
Voor internationale werknemers, zowel vanuit de EU-landen als van buiten de EU, is een aantal kenmerken van het beleid rondom arbeidsmigratie essentieel om slechte omstandigheden en uitbuiting te voorkomen:
- Werknemers moeten zelf verblijfs- en werkvergunningen kunnen aanvragen, zonder tussenkomst van bemiddelaars. Dit geldt ook als zij al in Nederland zijn en ongeacht hun nationaliteit of verblijfsstatus. Dat betekent dat werknemers niet terug naar hun land van herkomst moeten voor een (nieuwe) aanvraag. Ook betekent het dat (reeds geïntegreerde) werknemers zonder geldige werkvergunning vanuit Nederland hun aanvraag kunnen doen. Dit zorgt voor efficiëntie in procedures en autonomie van de werknemers.
- Werkvergunningen moeten niet gebonden zijn aan een specifieke werkgever zodat internationale werknemers van werkgever, baan en sector kunnen veranderen, zonder daarvoor toestemming van de werkgever of de bemiddelende instantie te vragen. Dit zorgt voor mobiliteit en flexibiliteit op de arbeidsmarkt, minder afhankelijkheid en dus minder risico op misstanden en uitbuiting.
- Werkvergunningen moeten geldig blijven binnen een redelijke termijn van werkeloosheid, zodat internationale werknemers nieuw werk kunnen zoeken. In deze periode moeten zij een beroep kunnen doen op financiële en praktische ondersteuning. Ook dit vermindert de afhankelijkheid van de werkgever.
- Respecteer de arbeidsrechten van alle internationale werknemers. Dit geldt ook voor werknemers zonder geldige verblijfs- of werkvergunning. Specifiek voor uitzendkrachten hechten wij hiernaast ook belang aan: Verbeterplan uitzendbranche – FairWork
Misstanden en arbeidsuitbuiting
Bovenstaande kenmerken van het arbeidsmigratiebeleid zijn essentieel om misstanden en uitbuiting van internationale werknemers zo veel mogelijk te voorkomen. Voor internationale werknemers die ernstige arbeidsrechtenschendingen meemaken, moeten overgangsvergunningen beschikbaar worden gesteld. Voor mogelijke slachtoffers van arbeidsuitbuiting wordt de huidige wet- en regelgeving ten aanzien van mensenhandel zorgvuldig toegepast.
Ten slotte
Wij pleiten voor duurzame arbeidsmigratie met eerlijk werk en autonomie voor werknemers. Tijdelijke of circulaire arbeidsmigratie vergroot het risico op arbeidsuitbuiting en afhankelijkheid van tussenpersonen. Een korte arbeidsperiode en relatief geïsoleerde positie maken het moeilijk voor werknemers om goed geïnformeerd, geïntegreerd en zelfstandig te werken.
Duurzaam arbeidsmigratiebeleid gaat uit van werkvergunningen van een redelijke duur en mogelijkheden tot vestiging. Hierbij is ook aandacht voor sociale rechten van internationale werknemers, integratietrajecten en het recht op een gezinsleven. Een goed arbeidsmigratiebeleid draagt bij aan de sociaaleconomische ontwikkeling van Europa en de landen van herkomst.
Voor dit artikel is onder andere gebruik gemaakt van informatie van het PICUM-netwerk, waarvan FairWork lid is