Vandaag publiceert de Group of Experts on on Action against Trafficking in Human Beings (GRETA) haar derde evaluatierapport over hoe Nederland mensenhandel bestrijdt.
GRETA presenteert een aantal aanbevelingen en besteed daarbij ook aandacht aan arbeidsuitbuiting. De experts dringen er in het rapport op aan dat de Nederlandse autoriteiten hun inspanningen ter preventie en bestrijding van mensenhandel met het oog op arbeidsuitbuiting intensiveren. Mogelijke slachtoffers van mensenhandel mogen niet behandeld worden als ernstig benadeelden. En de hoge bewijslast voor gevallen van mensenhandel mag geen reden zijn om vooral in te zetten op boetes en andere misdrijven, omdat slachtoffers dan minder rechten krijgen. GRETA besteed aandacht aan de kwetsbaarheid van zowel uitzendkrachten als ongedocumenteerde arbeidsmigranten als het gaat om arbeidsuitbuiting.
FairWork ondersteunt slachtoffers van arbeidsuitbuiting. We herkennen veel van de zorgen vanuit onze praktijk en ervaring met slachtoffers. De aanbevelingen die GRETA presenteert komen op veel punten overeen met hoofdpunten waar FairWork voor pleit. We zien uit naar de gevraagde inspanningen om arbeidsuitbuiting aan te pakken en de slachtoffers beter te beschermen.
Dalend aantal onderzoeken arbeidsuitbuiting
Het derde evaluatierapport van GRETA benadrukt dat hoewel het aantal slachtoffers van mensenhandel de afgelopen jaren daalt, het aandeel van slachtoffers van arbeidsuitbuiting in 2022 juist is gestegen. Dit heeft te maken met de vaak slechte omstandigheden van (ongedocumenteerde) arbeidsmigranten. Zij meldden zich tijdens en na de Covid-19 pandemie meer bij hulporganisaties, waaronder FairWork.
Tegelijkertijd zijn de onderzoeken die de NLA uitvoerde naar arbeidsuitbuiting gedaald, van 5 in 2019 naar slechts 1 in 2022. De daling van het aantal onderzoeken, vervolgingen en veroordelingen voor arbeidsuitbuiting hebben te maken met de strikte interpretatie van de huidige mensenhandelwet (artikel 273f Sr.).
Omdat arbeidsuitbuiting moeilijk te bewijzen is voor de rechter, zet de NLA meer in op het beschuldigen van werkgevers van andere strafbare feiten of het opleggen van administratieve boetes. GRETA bevestigt de zorg van FairWork dat deze aanpak weliswaar uitbuiters bestraft, maar slachtoffers van mensenhandel achterlaat zonder de bescherming, hulp en compensatie waarop zij recht zouden hebben als er een aanklacht voor mensenhandel zou zijn.
FairWork weet uit ervaring dat de meeste slachtoffers van arbeidsuitbuiting naast gerechtigheid ook bescherming en nabetaling willen. Het is belangrijk dat de herziening van de mensenhandelwet dit knelpunt meeneemt, zodat ook de meldingsbereidheid omhoog gaat.
Ernstige benadeling
GRETA dringt er in haar rapport op aan dat de Nederlandse autoriteiten hun inspanningen ter voorkoming en bestrijding van mensenhandel met het oog op arbeidsuitbuiting moeten intensiveren.
Dit betekent volgens GRETA dat men ervoor moet zorgen dat gevallen van mensenhandel met als doel arbeidsuitbuiting niet worden behandeld als gevallen van “ernstige benadeling”, zoals wij dit in de praktijk ook dikwijls zien gebeuren. Ernstig benadeelden krijgen immers minder bescherming en ondersteuning dan mogelijke slachtoffers. Het rapport benadrukt dat het concept “misbruik van een kwetsbare positie”, dat deel uitmaakt van de definitie van mensenhandel, in de praktijk goed moet worden toegepast.
Uitzendkrachten en ongedocumenteerden
Ook wil GRETA dat Nederland effectieve stappen onderneemt om wervings- en uitzendbureaus te reguleren om hiermee de preventie van mensenhandel en arbeidsuitbuiting te versterken. FairWork presenteerde al in 2019 een ‘Verbeterplan Uitzendbranche’, waarin we pleitten voor betere omstandigheden voor uitzendkrachten, meer zekerheid en minder afhankelijkheid van uitzendbureaus. Tenminste 366 cliënten die FairWork in 2022 ondersteunde werkte in de uitzendbranche.
GRETA benoemt verder de zorg dat de NLA niet altijd proactief kwetsbaarheden en mogelijk slachtofferschap vaststelt. “In het geval van illegale tewerkstelling worden werknemers zonder papieren bijvoorbeeld blijkbaar niet ondervraagd alsof zij slachtoffers zouden kunnen zijn”. FairWork pleit er al jaren voor dat ongedocumenteerden veilig misstanden kunnen melden, ook als zij aangetroffen worden op de werkplek. Zolang deze kwetsbare groep zich niet veilig voelt bij de autoriteiten, zullen zij misstanden niet melden. Hierdoor is er minder zicht op misstanden, krijgen minder slachtoffers bescherming en kan uitbuiting voortduren.
Arbeidsmigratiebeleid
Om de strafrechtelijke reactie op mensenhandel te versterken is GRETA van mening dat de Nederlandse autoriteiten aanvullende maatregelen moeten nemen, zoals het mogelijk maken van technologische ontwikkelingen voor het verzamelen van materieel, documentair, financieel en digitaal bewijsmateriaal. Wij zijn verheugd over deze aanbeveling. Recentelijk is FairWork zelf gestart met het inventariseren van digitale tools om bewijsvoering te versterken, waarmee slachtoffers hun rechten beter kunnen opeisen.
Tenslotte benadrukt GRETA dat Nederland meer moet doen om arbeidsmigranten beter te beschermen. FairWork onderschrijft dat, om uitbuiting van arbeidsmigranten te voorkomen, het voorkomen van afhankelijkheid van de werkgever essentieel is. Hiertoe is beleid nodig dat migranten de kans geeft van werkgever te wisselen, zodat ze misstanden niet hoeven te accepteren. Ook is het van belang dat nieuwkomers beter geïnformeerd worden over hun rechten en over waar ze hulp kunnen krijgen. FairWork schreef eerder over hoe arbeidsmigratiebeleid uitbuiting kan voorkomen.
GRETA is verantwoordelijk voor het toezicht op de uitvoering van het Verdrag van de Raad van Europa inzake de bestrijding van mensenhandel. GRETA’s eerste evaluatierapport over Nederland is gepubliceerd in 2014 en het tweede in 2018. Dit betreft het 3de evaluatierapport. GRETA heeft bij zowel de overheid als NGO’s in het veld input verzameld voor dit rapport. Ook FairWork sprak in oktober 2022 met de afvaardiging van GRETA over de belangrijkste knelpunten en aanbevelingen.