De realiteit
In Nederland wonen en werken steeds meer arbeidsmigranten. Wie uit een EU-land komt, mag hier zonder speciale vergunning werken. Voor mensen van buiten de EU is echter een werk- én verblijfsvergunning vereist. Wie deze niet heeft, wordt aangeduid als ‘ongedocumenteerd’.
Hoewel het verboden is om mensen zonder papieren in dienst te nemen, lukt het veel ongedocumenteerden toch om werk te vinden – vaak in de informele sector, zoals de bouw, schoonmaak of zorg. Dit komt mede door de grote personeelstekorten in deze sectoren.
Net als andere werknemers hebben ook ongedocumenteerden recht op loon. Hun arbeidsrechten worden beschermd door Nederlandse wetgeving, maar ook door Europese en internationale verdragen. Toch zijn veel ongedocumenteerde arbeidsmigranten zich niet bewust van deze rechten. En zelfs als ze dat wel zijn, blijkt het in de praktijk vaak moeilijk om die rechten af te dwingen. Ze worden regelmatig geconfronteerd met slechte arbeidsomstandigheden of zelfs uitbuiting.
In 2024 ontving FairWork klachten van 76 ongedocumenteerde werknemers. De meeste van hen gaven aan dat zij (een deel van) hun loon niet hadden ontvangen. FairWork ondersteunde hen bij het terugvorderen van dit geld.
Deze zaken bevestigen wat we al langer weten: het is voor ongedocumenteerde werknemers buitengewoon moeilijk om hun rechten te benutten. FairWork onderzocht waarom dit zo is.
Belangrijke oorzaken liggen bij de handhaving
- De handhaving richt zich vooral op het beboeten van werkgevers, en niet op het ondersteunen van werknemers bij het innen van hun loon.
- Als het werk niet officieel geregistreerd is, is de werkgever achteraf niet verplicht om alsnog te betalen.
Bonifacio is diep teleurgesteld wanneer hij hoort dat zijn melding niet wordt onderzocht. Volgens de Arbeidsinspectie gaat het om een afspraak tussen een opdrachtgever en een zelfstandige, en dat valt buiten het mandaat van de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA).
- Veel ongedocumenteerden voelen zich bovendien niet veilig om naar de autoriteiten te stappen, mede doordat er soms wordt samengewerkt met de politie.
Ahmed werkte samen met andere ongedocumenteerden in een snackbar. Ze zijn vrienden geworden. Hij wil niet het risico lopen dat zijn vrienden door zijn melding worden opgepakt of uitgezet. Voor Ahmed is er geen veilige manier om zijn achterstallige loon op te eisen.
- Het is voor deze groep arbeidsmigranten lastig om via een advocaat een zaak te starten. Ze beschikken vaak niet over voldoende informatie, tijd of financiële middelen. En zelfs als ze dat wel doen, is het moeilijk om bewijs te leveren van het werk dat ze hebben verricht.
Murat beschikt niet over voldoende bewijs van zijn werkzaamheden en onderbetaling. Omdat een rechtszaak veel tijd en geld kost en de kans op succes klein is, besluiten FairWork en Murat de zaak te staken.
- Zelfs wanneer een rechter oordeelt dat de werkgever moet betalen, blijft het geld soms alsnog uit – bijvoorbeeld als het bedrijf failliet wordt verklaard.
De kantonrechter bepaalt dat de werkgever het volledige loon, inclusief premies en proceskosten, moet betalen aan Juan en zijn vriend. Maar de werkgever blijkt geen geld of bezittingen te hebben.
Conclusie
De situatie is duidelijk: op papier hebben ongedocumenteerde arbeidsmigranten rechten, maar in de praktijk kunnen ze die nauwelijks benutten.
FairWork vindt dat Nederland veel meer moet doen om dit te verbeteren. De wetten zijn er, maar worden onvoldoende toegepast. Andere landen, zoals België, laten zien dat het beter kan – Nederland kan daarvan leren.
Als we niets veranderen, laten we een grote groep mensen in de kou staan. Mensen die wél werken, bijdragen aan onze economie, maar niet krijgen waar ze recht op hebben.
Het recht om voor jezelf op te komen is essentieel voor goede arbeidsomstandigheden – voor iedereen. Het helpt bovendien om misstanden sneller te signaleren, beter te handhaven en uitbuiting te voorkomen.
Meer weten?
Lees hier de volledige analyse met aanbevelingen.